Praciahvajučy temu Bielaruskaj Narodnaj Respubliki, raskažam pra adnaho z jejnych sučaśnikaŭ, jaki zmahaŭsia za niezaliežnaść inšaj nacyjanaĺnaj respubliki – Paŭnočnaj Inhryi (Kirjasalo), jakaja, siarod mnohich, paŭstala ŭ časie samavyznačeńnia narodaŭ pa razvalie Rasiejskaj imperyi. Admietnym dlia nas jość toje, što hetaja asoba na niekatory čas spryčynilasia da dyplamatyčnaj dziejnaści BNR.
Imia hieroja – Yrjö (Georg Vilhelm) Elfvengren, a na bielaruskaj službie Hieorij. Naradziŭsia Elfvengren u 1889 hodzie ŭ mieście Hamina Vybarhskaj huberni (bierah Finskaha zaliva, ciapier na finska-rasijskim pahraniččy) u radzinie palkoŭnika finliandskaj hvardyi Uno-Eugena Elfvengrena i pierakladčycy Adelaidy-Maryi Ščavinskaj. Choć siamja ličylasia finskaj, za časami junactva Yrjö Elfvengrena adbyvalasia farmavańnie i ruch samavyznačeńnia kareĺskaj nacyi, tamu ŭ daliejšym jon ličyŭ siabie karelam. Yrjö skončyŭ kadecki korpus, kavalieryjskaje vučylišča i ŭ 1910 hodzie pastupiŭ u zvańni karneta ŭ prestyžny polk “sinich kirasiraŭ” u Gatčina (kalia Sankt-Pieciarburha).
U skladzie palka kirasiraŭ z pačatku Vialikaj vajny (Pieršaj suśvietnaj) adznačyŭsia vialikaj mužnaściu i advahaj, za što byŭ uznaharodžany Hieorhijeŭskim kryžam. Paźniej byŭ adjutantam kamandzira armiejskaha korpusa. Jość źviestki, što Elfvengren byŭ aryštavany praz padazreńnie ŭ zamachu na imperatrycu Aliaksandru Fiodaraŭnu, alie ad ssylki jaho vyratavala Liutaŭskaja revalicyja 1917 hoda. Udzieĺničaŭ u Karnilaŭskim vystuplieńni ŭ žniŭni 1917 hoda, paślia pravalu jakoha byŭ vyslany ŭ Krym. Alie i tut jon apynuŭsia ŭ viry burlivych padziej. Z kastryčnika 1917 hoda pa 1918 hod jon kamandavaŭ addzielami krymskich tatar u bajach suprać baĺšavikoŭ. Alie ŭ vyniku Krym byŭ zaniaty baĺšavikami, Elfvengren źjazdžaje ŭ Finliandyju.
Finliandyja ŭ hety čas apanavanaja hramadzianskaj vajnoj pamiž nacyjanaĺnymi silami i kamunistami. Elfvengren pryniaty ŭ nacyjanaĺnaje vojska, stvareńniem jakoha zajmaŭsia znakamity Carl Mannerheim. U sakaviku 1918 hoda Yrjö Elfvengrenu daručajecca kiravać 1-m Kareĺskim palkom, stvoranym z miascovych dobraachvotnych atradaŭ. Pierad palkom, jaki skladaŭsia ŭsiaho z 630 čalaviek, byla pastaŭlienaja zadača spynić utraja boĺšy atrad baĺšavikoŭ i čyrvonych finaŭ, jaki ŭvarvaŭsia na terytoryji Finliandyi z Rasii i zaniaŭ miastečka Rautu (ciapier Sosnovo). Polk Elfvengrena ŭ vyniku hlybokaha rejdu ŭ tyl voraha raźbiŭ značna boĺšyja sily čyrvonych i vyzvaliŭ miastečka, zabiaśpiečyŭšy finam kantroĺ na Kareĺskim pierašyjku. Paślia hetaha maneŭru, jaki adbyŭsia 25 sakavika 1918 hoda, Elfvengrena pačali zvać hierojem Rautu.
Pa zakančeńni finskaj Vyzvoĺnaj vajny ŭvachodziŭ u sklad deliehacyi finskaj Karelii, jakaja pieradavala finskamu parlamentu prapanovy pa ŭparadkavańni žyćcia ŭ paŭdniovaj Karelii iz stalicaj u Viipuri (Viborgu). Elfvengren zajmaje pasadu kamendanta ŭ Viipuri, ženicca i žyvie zvyčajnym žyćciom. Alie ŭ červieni 1919 hoda jaho naviedvaje deliehacyja sialianskich paŭstancaŭ z Paŭnočnaj Inhiermanlandyi. Žychary hetaj ziamli na poŭnač ad Pietrahradu paŭstali suprać balšavickaha panavańnia. Fina-vuhorskija narody, jakija nasialiajuć hety kraj – ižora i inhiermanlanskija finy majuć asobnuju kuĺturu i havorać na ižorskaj movie i asobnaj havorcy finskaj movy adpaviedna. Deliehaty z Paŭnočnaj Inhryi prapanavali Elfvengrenu ŭznačalić ich uzbrojenyja sily.
Finski ŭrad u toj čas padtrymlivaŭ inšyja fina-vuhorskija nacyjanaĺnyja ruchi, tamu dazvoliŭ Elfvengrenu ŭznačalić vojska niezaliežnaj Inhryi, dy dapamoh zbrojaj i zabieśpiačeńniem. Pryniaŭšy kamandavańnie, Elfvengren zahadaŭ nastupać, u vyniku čaho Inhryja kantraliavala amaĺ usio finska-savieckaje pamiežža. Alie ŭ vyniku kontrnastupu baĺšavikoŭ pad kantroliem Paŭnočnaj Inhryi zastalosia piać viosak sa stalicaj u Kirjasalo. Praz vajennaje palažeńnie Elfvengren abirajecca kiraŭnikom uradu. Dziaržava miela svoj ściah, hierb, himn, paštovyja marki i dziaržaŭnuju ŭznaharodu – Kryž Bielaj Ściany. U krasaviku 1920 hoda ŭ vyniku mirnych pierahavoraŭ pamiž Finliandyjaj i baĺšavickaj Rasijaj pahraničnaja zona demilitaryzujecca, i niezaliežnaja Paŭnočnaja Inhryja pierastaje isnavać, vojska adstupaje ŭ Finliandyju.
Finski ŭrad u hety čas praciahvaŭ supracoŭničać z rasijskim bielym rucham suprać baĺšavikoŭ. Pa daručeńni kiraŭnika finskaj vyviedki Elfvengren jedzie ŭ Varšavu, dzie naladžvaje kantakt z Rasijskim palityčnym kamitetam Barysa Savinkava, kudy ŭvachodziŭ taksama Stanislaŭ Bulak-Balachovič. Kamitet planavaŭ paŭstańnie pahraničnych krain suprać baĺšavikoŭ. Elfvengren razam z bielaruskim hieneralam Alieham Vasiĺkoŭskim zajmaŭsia verbavańniem aficeraŭ, jakija chočuć vajavać suprać baĺšavikoŭ. U časie hetaj akcyi jany ŭ Reveli (ciapier Talin) sustrakajuć Vasilia Zacharku, viadomaha dziejača Bielaruskaj Narodnaj Respubliki. Nieŭzabavie, užo cieraz tydzień, Vasiĺkoŭski stanovicca dyplamatyčnym pradstaŭnikom BNR u Finliandyi, a Elfvengren jaho daradcam, a taksama atrymlivaje pašpart BNR. Voś pry jakich umovach heta adbyvalasia. Z lista Vasilia Zacharki Vaclavu Lastoŭskamu ad 21 červienia 1920:
“Pry naznačienii enierala [Vasiĺkoŭskaha] predstaunikom u Finliandii palkounik [Elfvengren] mohby być rajcaj. Ja dobra viedaju, što pry razrašeńni hetaho pytańnia Vy zatrymajaciesia na bielaruskaj movie. No što zrabić, kali ciapier my nie možam abstavić našy ustanovy ja by heto chacielasia. Liudi ščyro viali našuju pracu na internacionaĺnaj tutuka movie ruskaj j francuzkaj i niechaj pradaŭžajuć jaje… Prymajučy heto pad uvahu, my, ja, Čerepuk i Markievič ciapier jašče boĺš prosim kab ni bylo atkazano ŭ naznačeńni enierala našym pravomočnym dypliomatyčnym predstaunikom u Finlianyi a savietnikam polkounika Eĺvenhrena natta zdoĺnaho čalavieka dobro znajomaho s nacyonaĺnymi ruchami narodau. Jon bielarus Minskaj hub.”
Jak bačym, Zacharka navat pradstaviŭ Elfvengrena bielarusam z Mienskaj huberni, što nia jość praŭdaj. Alie jahonaja maci, Adelaida-Maryja Ščavinskaja, katalickaha vieravyznańnia, zapraŭdy mahla pahodzić z Bielarusi.
My mala viedajem pra dyplamatyčnuju dziejnaść Elfvengrena, alie ŭdziel takoj jarkaj asoby ŭ bielaruskim ruchu jość cikavym faktam. Nieŭzabavie bielaruski ŭrad daviedaŭsia pra suviazi z Rasijskim palityčnym kamiteta Savinkava i Balachoviča, što paličyŭ nia nadta darečnym dlia bielaruskaha pradstaŭnika. U sakaviku 1921 hoda Elfvengren byŭ zvoĺnieny z pasady.
Yrjö praciahnuŭ udziel u padpoĺnym bielym ruchu Savinkava, vioŭ baraćbu z baĺšavikami na pamiežžy. U 1922 hodzie ŭznačaĺvaŭ hrupu baĺšavikoŭ, jakaja rychtavala terakt suprać savieckaj deliehacyi ŭ Genui, taksama rychtavaŭ zamach na Hieorhija Čyčeryna ŭ Berlinie. U 1925 hodzie z rumynskim pašpartam zajechaŭ na terytoryju RSFSR, alie byŭ apaznany i aryštavany. Pryhavorany da rasstrelu. Finskija dyplamaty sprabavali vyratavać Elfvengrena, alie saviecki ŭrad spasylaŭsia na toje, što jon karystaŭsia rumynskim pašpartam, a finskaha ŭ jaho nie bylo. Rasstraliany ŭ 1927 hodzie. Tak sklaŭsia lios kareĺskaha zmahara za Finliandyju i Inhryju, dy dyplamata Bielaruskaj Narodnaj Respubliki.
Niezaliežnicki ruch Inhryi adradziŭsia ŭ 1990-ja hady, i ŭ naš čas nacyjanaĺny ściah Inhiermanlandyi možna sustreć, napryklad, na bielaruskich akcyjach u Viĺni.
Aŭtar(-ka) nie paznačany ŭ metach biaspieki praz toje, što bielaruskaje hramadstva znachodzicca pad represijami!
Leave a Reply