Šostaha žniŭnia Abjadnany pierachodny kabiniet Bielarusi pakazaŭ makiet pašparta “Novaj Bielarusi”. Jon u budučyni moh by dapamahčy bielarusam u emihracyi, jakija pazbaŭlienyja mahčymaści praciahnuć dziejańnie aficyjnaha bielaruskaha pašparta praz isnavańnie režymu ŭ Bielarusi.
Afarmlieńnie pašparta vyklikala haračyja sprečki ŭ bielaruskim siecivie. U hetym tekście razhliedzim i prakamientujem haloŭnyja pretenzii da vyhliadu dakumienta.
Vokladka pašparta
Imia pa baćku
Jašče ŭ časie prezientacyi makieta na kanfierencyi “Novaja Bielaruś” z zaly pastupila zaŭvaha nakont imia pa baćku ŭ dakumiencie. Maŭliaŭ, imia pa baćku nia jość bielaruskaj tradycyjaj, imion pa baćku nie bylo ŭ bielarusaŭ, a źjavilisia jany toĺki praz akupacyju Rasijskaj imperyi.
Alie nasamreč heta raspaŭsiudžany mit bielaruskich adradžencaŭ 90-ch hadoŭ minulaha stahoddzia. Na samaj spravie imiony pa baćku jość staradaŭniaj litoŭska-ruskaj (bielaruskaj) tradycyjaj, i pastajanna pisalisia šliachtaj u dakumientach starabielaruskaj movaj časoŭ Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Tradycyja zapisu imion pa baćku pastupova źnikla praz palanizacyju ŭ Rečy Paspalitaj i zamienu starabielaruskaj movy spravavodstva na poĺskuju. Zapraŭdy, tradycyja byla viernutaja paślia padzielaŭ Rečy Paspalitaj i dalučeńnia ziamieĺ Bielarusi da Rasii, alie heta nia robić tradycyju rasijskaj.
Imiony pa baćku ŭ starabielaruskim tekście, dakumienty 1547 hoda
Taraškievica
Adnoj z haloŭnaj zaŭvah karystaĺnikaŭ sieciva stala vykarystańnie ŭ aficyjnym dakumiencie klasičnaha pravapisu (taraškievicy). Užyvańnie nieŭnarmavanaha pravapisu davoli dziŭnaje.
Klasičny pravapis nia jość niejkim knižnym varyjantam z pravilami, alie piśmovaj tradycyjaj paśliavajennaj bielaruskaj emihracyi sa sprobaj unarmavać jaje ŭ 2000-hady hrupaj adradžencaŭ praz vydaču brašury “Bielaruski klasičny pravapis”.
Takim čynam, pisać biez pamylak taraškievicaj mohuć dziasiatki amataraŭ i movaznaŭcaŭ, alie nie šyrokija masy bielarusaŭ, jakim viadomy prynamsi škoĺny kurs bielaruskaj movy i litaratury.
Vychodzić, novy dakumient robić bielarusaŭ niepiśmiennymi? Dlia kaho moža być pryznačana hetaja histaryčnaja rekanstrukcyja, uličvajučy što sam Pierachodny Kabiniet vykarystoŭvaje sučasny akademičny pravapis u svaich zvarotach
Zastajecca zahadkaj, taksama jość adčuvańnie, što akramia aŭtaraŭ samoha makieta, tekst u dakumiencie nichto nie čytaŭ.
Lacinka
Padobnaja zaŭvaha jość i nakont lacinki ŭ dakumiencie. Vykarystana staraja lacinka z poĺskaj Ł, alie nia taja, jakaja nasamreč vykarystoŭvajecca prychiĺnikami lacinki i aŭtarami hetaha sajta.
Uvohulie, vykarystańnie lacinki dzielia jaje zamacavańnia na aficyjnym uzroŭni – heta dobra. Alie jość zaŭvahi da apošniaj staronki. Imia i proźvišča čamuści dubliujucca napisańniem lacinkaj i sistemaj tranślitaracyi biez dyjakrytyki.
Dva roznyja mižnarodnyja napisańni imia i proźvišča niemahčymyja ŭ aficyjnym dakumiencie, i jak bačym z jurydyčnaha imia źnizu pašparta – dlia jaho vykarystoŭvajecca napisańnie sistemaj tranślitaracyi biez dyjakrytyki. Vychodzić, napisańnie lacinkaj toĺki dlia pryhažości i blytaniny, choć u suśvietnaj praktycy lacinskaje napisańnie zaŭsiody adpaviadaje mižnarodnamu, prosta vykarystoŭvajecca biez dyjakrytyki.
Bačna, što aŭtary makieta nie źviaralisia z mižnarodnymi normami (Doc 9303 Machine Readable Travel Documents), pavodlie jakoha nacyjanaĺnaje napisańnie moža być na mižnarodnym dakumiencie, alie pavinna padzialiacca viertykaĺnaj ryskaj /.
Apošniaja staronka pašparta
“My vyjdziem ščyĺnymi radami”
Taksama vyklikala zaŭvahu vykarystańnie himna “My vyjdziem ščyĺnymi radami” ŭ jakasci bielaruskaha himna.
Kali z dziaržaŭnymi symbaliami (hierb Pahonia i biela-čyrvona-biely ściah), jakija byli zaćvierdžanyja Viarchoŭnym Savietam pa adnaŭlieńni niezaliežnaści Bielarusi, alie byli źmienienyja na niezakonnym refierendumie, pytańniaŭ nie ŭznikaje, to z himnam boĺš skladana.
“My vyjdziem ščyĺnymi radami” byŭ apublikavany ŭ poźni pieryjad isnavańnia struktur Bielaruskaj Narodnaj Respubliki, i nikoli nia byŭ zaćvierdžany jak aficyjny himn.
Jak himn u toj pieryjad bielaruskim rucham zvyčajna vykarystoŭvalisia “Ad vieku my spali” i “Bielaruskaja marseĺjeza”. Pa adnaŭlieńni niezaliežnaści himn nia byŭ zaćvierdžany, i doŭhi čas vykarystoŭvalasia muzyka himna Bielaruskaj SSR biaz sloŭ, pakuĺ neasaviecki režym nie zaćvierdziŭ źmienieny tekst himna BSSR.
U časie pratestaŭ 2020–2021 hadoŭ chiba samym papuliarnym himnam byla “Pahonia” na slovy Maksima Bahdanoviča.
Kolier vokladki
Adnoj z zaŭvah byŭ kolier pašpartu, maŭliaŭ pašpart suproć siońniašniaha siniaha stanovicca padobnym da čyrvonaha rasijskaha. Alie ž čyrvonyja vokladki taksama i ŭ pašpartoŭ Poĺščy, Litvy i Latvii (inšych našych susiedziaŭ). Da taho ž, vokladka nia prosta čyrvonaha kolieru, alie karmazinavaha, papuliarnaha siarod šliachty Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Stanislaŭ Antoni Ščuka ŭ karmazinavym kuntušy. Nieviadomy mastak, 1735–1740
Mark Šahal
U jakaści abaronnaj karcinki, jakaja pakazvajecca va ŭĺtrafijaliecie, aŭtary vykarystali karcinu Marka Šahala “Nad horadam”.
Asobnyja kamientatary ŭ internecie byli niezadavolienyja vybaram mastaka, jaki choć i naradziŭsia ŭ Bielarusi, alie nie vyznavaŭ siabie bielarusam dy nijak nie vykazvaŭsia pra svaju datyčnaść da Bielarusi. Maŭliaŭ, čamu b nia ŭziać boĺš nacyjanaĺnaha mastaka dlia nacyjanaĺnaha dakumienta?
Pakiniem žartaŭlivyja dyskusii nakont abrazańnia karciny Šahala, u vyniku čaho pa-za miežami karciny apynuŭsia siarun pad plotam.
My prakamientavali asnoŭnyja pytańni vonkavaha vyhliadu dakumienta, mahčymaść ža funkcyjanavańnia takoha dakumienta – sprava asobnaj dyskusii i admysloŭcaŭ u halinie mižnarodnaha prava.
Aŭtar(-ka) nie paznačany ŭ metach biaspieki praz toje, što bielaruskaje hramadstva znachodzicca pad represijami!
Leave a Reply