1920-ja hady ŭ mastactvie Bielarusi, siarod inšaha, vyznačajucca raspaŭsiudžvańniem knižnaj hrafiki, a taksama plakatu, stankovaj hrafiki, mastackim afarmlieńniem haziet i časopisaŭ.
Najboĺš cikavym hety pieryjad jość uva ŭschodniaj častcy krainy, u Savieckaj Bielarusi. Mastackaje žyćcio tut abapiralasia na ekspierymienty avanhardu, kancepcyi kubizmu i abstrakcyjanistaŭ.
Avanhardnyja vokladki bielaruskich vydańniaŭ.
Revaliucyjnyja padziei i pieraŭtvareńni ŭ hramadstvie spryjali vybaru novych mastackich form u mastakoŭ, mianialasia staŭlieńnie da starych tradycyj i norm. Pieršasnaj temaj hrafiki stala pieraŭtvareńnie hramadstva, u tym liku kuĺturnaje, industryjalizacyja i budaŭnictva, raźvićcio techniki.
Heta byli nie vykliučna savieckija tendencyi ŭ mastactvie, alie ahuĺnajeŭrapiejskija, varta zhadać chacia b tvorčaść niamieckaj mastackaj školy Bauhaus, jakaja zadavala ton dlia ŭsiaho zachodniejeŭrapiejskaha mastactva.
U hetym tekście zhadajem najboĺš jarkich mastakoŭ Bielarusi hetaha karotkaha pieryjadu, i ich lios, a taksama adznačym najboĺš cikavuju hrafiku.
Avanhardnaje mastactva na Bielarusi biare pačatak z dziejnaści hrupoŭki UNOVIS (Sćviardžaĺniki novaha mastactva) u Viciebsku, manifiest jakoha byŭ apublikavany ŭ 1921 hodzie. Na toj čas Viciebsk byŭ u skladzie Savieckaj Rasiei, adnak siarod udzieĺnikaŭ hrupoŭki, byŭ, napryklad, aktyŭny dziejač paźniejšaj palityki bielarusizacyi Janka Haŭrys.
Vokladka knihi Kazimira Malieviča.
Važnaj idejaj savieckaha hramadstva bylo dalučeńnie šyrokich mas da kuĺtury. Pierad mastakami stajali zadačy spalučeńnia elitarnaha i masavaha mastactva, a knihi i haziety byli najliepšaj pliacoŭkaj dlia prasoŭvańnia svaich idej.
Styĺ kanstruktyvizmu byŭ ulaścivy knižnym vydańniam Miensku, jakija vychodzili ŭ Bielaruskim dziaržaŭnym vydaviectvie. Zvyčajna, heta byli tonkija brašury ŭ miakkaj vokladcy, nadrukavanyja na tannaj papiery, tamu ŭsia hrafika i mastackaje afarmlieńnie zmiaščalisia na vokladcy, slabaja tahačasnaja palihrafija nie dazvaliala mastakam raskrycca napoŭnicu. Vykarystoŭvalisia takija techniki jak kalaž, fatahrafija, mantažnyja pryjomy.
Aproč ahuĺnych pryjomaŭ avanhardu, mastaki ŭ Bielarusi dadavali ŭ svaich pracach bielaruski kalaryt, što, napryklad, vyjaŭlialasia ŭ častym vykarystańni “skarynaŭskaha” šryftu, uvohulie šryfty byli važnaj častkaj vyjaŭlieńnia mastakoŭ 1920-ch hadoŭ.
Tvorcy ŭžyvajuć u kampazicyi padkreśliena hieamietryzavanyja šryfty, maliavanyja nadpisy staviać viertykaĺna i pad nachilam.
Skarynaŭski šryft vykarystoŭvaŭsia navat na vokladcy Kanstytucyi Bielaruskaj SSR.
Mastackija pošuki ŭ kirunku avanhardu skončylisia z zhortvańniem NEPu, palityki bielarusizacyi i pačatkam masavych palityčnych represij 1930-ch hadoŭ, jakija zakranuli ŭ tym liku i bielaruskich mastakoŭ, a samo mastactva skiravalasia ŭ bok sacyjalistyčnaha realizmu.
Adnym z najboĺš viadomych pradstaŭnikoŭ hetaha pieryjadu jość Hienadź Zmudzinski. Naradziŭsia ŭ 1897 hodzie ŭ Irkuckaj hubierni, choć proźvišča ŭ jaho vidavočna bielaruskaje.
Vučyŭsia Impieratarskaj Akademii mastactvaŭ, paślia čaho pryzvany ŭ vojska na franty Pieršaj susvietnaj vajny, užo tam pačaŭ vystupać jak plakatyst. Z 1921 hoda pracavaŭ u Miensku. Admietnaj rysaj Zmudzinskaha jość praca z šryftami.
Vokladki i plakat aŭtarstva Hienadzia Zmudzinskaha.
Cikavym prajektam Zmuzinskaha byŭ eskiz dziaržaŭnaha hierba Bielaruskaj SSR, katory abapiraŭsia na nacyjanaĺnyja koliery. Adnak, byŭ pryniaty inšy hierb.
Orden pracoŭnaha čyrvonaha ściaha BSSR i prajekt hierba.
Taksama Hienadź Zmudzinski byŭ aŭtaram Ordena pracoŭnaha čyrvonaha ściaha BSSR, haloŭnaj dziaržaŭnaj uznaharody Savieckaj Bielarusi. Im u svoj čas byli ŭznaharodžany hieolah Haŭryla Harecki, revaliucyjanierka Zachodniaj Bielarusi Viera Charužaja.
Ordenam pierastali ŭznaharodžvać z pačatkam palityčnych represij, a Vieru Charužuju prymusili admovicca ad uznaharody. U 1938 hodzie pad represii trapiŭ i sam Zmudzinski, jon byŭ rasstraliany jak “ahient poĺskaj vyviedki”.
Viadomy hrafik taho pieryjadu – Paviel Hutkoŭski. Naradziŭsia ŭ vioscy Zabiely na Sluččynie, jakaja dala Bielarusi mnoha tvorcaŭ i nacyjanaĺnych dziejačaŭ. Vučyŭsia ŭ pryvatnaj ikanapisnaj majsterni Kurbatava ŭ Miensku, paźniej u Varšaŭskaj mastackaj školie.
Paślia služby ŭ impieratarskim vojsku ŭ časie Pieršaj susvietnaj i službie ŭ Čyrvonaj armii ŭkliučyŭsia ŭ mastackaje žyćcio savieckaha Miensku. Rabiŭ hravioram na Mienskim mastackim kambinacie, iliustrataram u mnohich vydańniach. Taksama zajmaŭsia esklibrysam.
Ekslibrys Centraĺnaha biuro krajaznaŭstva, na jakim vyjaŭlienaja hadzinnikavaja vieža jezuickaha kaliehiuma ŭ Miensku, što byŭ symbaliem mižvajennaha času.
Za časami niamieckaj akupacyi Miensku ŭ Druhuju susvietnuju vajnu Hutkoŭski praciahnuŭ svaju pracu, pracavaŭ u tym liku hravioram u redakcyjach niamieckich haziet.
Byŭ aryštavany pa zaniaćci horada Čyrvonaj armijaj i asudžany na 10 hadoŭ HULAH, vyzvalieny ŭ 1954 hodzie, reabilitavany ŭ 1956 hodzie. Jak vyśvietlilasia, Hutkoŭski pajšoŭ na supracoŭnictva z niemcami dzielia abliahčennia liosu jahonaha syna, aryštavanaha za dapamohu jaŭrejam. Syn byŭ rasstraliany ŭ 1942 hodzie, alie mastak hetaha nia viedaŭ.
Vokladki Hutkoŭskaha taksama vyznačajucca cikavymi šryftami. Na vokladcy knihi “Na zlomie” bačym spalučeńnie mastactva avanhardu z architekturaj kanstruktyvizmu.
Mižvajenny čas staŭ rańnim pieryjadam u tvorčaści Barysa Malkina, jaki naradziŭsia ŭ Paltaŭskaj hubierni na Ŭkrainie, a paślia zakančeńnia Kijeŭskaj vyšejšaj školy mastactvaŭ u 1929 hodzie pierajechaŭ u Miensk dy ŭladkavaŭsia ŭ Dziaržaŭnaje vydaviectva.
Vokladki aŭtarstva Barysa Malkina.
U paśliavajennyja hady Malkin byŭ abvinavačany ŭ farmalizmie i kasmapalityzmie, pra jahonuju tvorčaść nie pisali, nie bylo piersanaĺnych vystavak. Skončyŭ žyćcio samahubstvam u 1972 hodzie.
Iliustracyi Malkina da “Piekla” Janki Maŭra, u jakim da čarciej spuskajucca pionery.
Anatoĺ Tyčyna ličycca adnym z zasnavaĺnikaŭ bielaruskaj knižnaj hrafiki. Naradziŭsia ŭ Litvie ŭ 1897 hodzie, pieršyja ŭroki maliunka atrymaŭ u dvuchklasnym haradskim vučyliščy ŭ Šaŭliach.
Užo ŭ 1911 hodzie ŭdzieĺničaŭ u sieĺskahaspadarčaj vystaŭcy ŭ Šaŭliach z naturnymi eciudami i haradskimi piejzažami. Paźniej advučyŭsia ŭ mastackim vučyliščy i kursach u Rasiei.
Z 1922 hoda žyŭ u Miensku, dzie ŭkliučyŭsia ŭ kuĺturnaje žyćcio časoŭ bielarusizacyi. Pracavaŭ u knižnaj hraficy, u ekslibrysie, jak plakatyst.
Vokladki i plakat aŭtarstva Anatolia Tyčyny.
U 1920-ja hady ŭ Miensku pracavaŭ znakamity finski mastak Aleksanteri (u savieckija časy Aliaksandr Piatrovič) Achola, jaki ŭziaŭ psieŭdanim Valo (Valo; Achola-Valo). Narodžany ŭ Impilahti (Karelija), jon vyras u Sankt-Pieciarburhu, u čas saviecka-poĺskaj vajny dalučyŭsia da Čyrvonaj armii.
Z 1919 hoda na Bielarusi, vučyŭsia ŭ mastackaj školie Judalia Pena ŭ Viciebsku, paźniej pierajechaŭ u Miensk. U Miensku supracoŭničaŭ z Inbielkuĺtam, z mnohimi bielaruskimi časopisami i hazietami.
U 1930-ja hady źjechaŭ u Maskvu, a z razhortvańniem represij i pieraśliedam zamiežnikaŭ uciok u Finliandyju, zasnavaŭ mastacka-racyjanalistyčnuju sistemu žyccia (evachamalohiju).
Pracy Achola-Valo.
U kancy 1920-ch hadoŭ u bielaruskim dziaržaŭnym vydaviectvie pracavaŭ Vasiĺ Litko. Dakladna nieviadoma, dzie jon naradziŭsia, alie vučyŭsia ŭ Pietrahradzie, u pačatku 1920-ch pracavaŭ u Rasiei.
U Bielarusi aformiŭ pieršyja vydanni “Amok” i “Palieskich rabinzonaŭ” Janki Maŭra, “Za savieckuju Bielaruś” Aliaksandra Čarviakova, jakuju my vykarystoŭvali dlia raniejšaj publikacyi, i inšaje. Z 1930-ch iznoŭ pracuje ŭ Maskvie, zahinuŭ ad ciahnika ŭ 1939 hodzie.
Pracy Vasilia Litko.
Liosy mnohich mastakoŭ, jakija byli na pieradavoj avanhardnaha ruchu, sklalisia trahična. Tym nie mienš, ich uklad u razvićcio bielaruskaj hrafiki zastajecca važnym etapam u historyi mastactva krainy.
Aŭtar(-ka) nie paznačany ŭ metach biaspieki praz toje, što bielaruskaje hramadstva znachodzicca pad represijami!
Leave a Reply